Koffieneus Kathleen Boel

WIE

Kathleen Boel

WAT

Antropologe, koffieliefhebster en illustratrice

WAAR

Herentals

WAAROM

Passie voor koffie en diverse koffietradities

"Toen ik een twintigtal jaar geleden besloot om antropologie te studeren, kreeg ik van mijn moeder het boek ‘een lied van Afrika’ cadeau, beter bekend als ‘out of Africa’. Het vertelt het verhaal van Karen Blixen, een Deense vrouw die tijdens de Eerste Wereldoorlog met haar man naar Kenia vertrok om een koffieplantage uit te baten. De woorden ‘I once had a farm in Africa, at the foot of the Ngong Hills’ zorgden er toen al voor dat ik mijn hart aan het Afrikaanse continent verloor. Ik ben blij dat ik ooit de kans kreeg zowel Karens huis in Kenia als dit in Denemarken te kunnen bezoeken.

Ik heb het geluk gehad om in vele Afrikaanse landen te kunnen werken, en er heerlijk lokaal gebrouwen koffie te drinken. Jammer genoeg vaak vervangen door de vaak goedkopere en snellere Nescafé. Een lang verhaal om even te kaderen dat mijn passie voor koffie lang geleden startte..."

- Kathleen Boel

Ethiopische koffieceremonie, maart 2009, Wikimedia Commons.

Terug naar de oorsprong: de Ethiopische koffieceremonie

In samenwerking met Kathleen Boel, 2020.

Koffie wordt over de hele wereld gedronken. Er bestaan dan ook ontelbare tradities en rituelen rond het zetten en drinken van koffie. Kathleen liet Koffiestories kennismaken met de Ethiopische koffietradities en bracht ons bovendien in contact met de Ethiopische gemeenschappen in Vlaanderen.

De koffieceremonie is een belangrijke sociale en culturele traditie in Ethiopië. De Ethiopiërs gebruiken de ceremonie, die enkele uren kan duren, om tot rust te komen en nieuwtjes uit te wisselen. Verder kan de ceremonie ook dienen om bezoekers te verwelkomen. Een traditionele Ethiopische koffieceremonie bestaat uit een nauw uitgevoerd ritueel. Kathleen leerde ons dat de Ethiopische gemeenschap in België deze ceremonie vol trots uitvoeren en tegelijkertijd ook enkele Vlaamse of Westerse elementen erin verwerkten.

Steve Evans (fotograaf), Ethiopische koffieceremonie, maart 2009, Wikimedia Commons.

Het uitvoeren van de koffieceremonie en dus het ritueel maken van de koffie is een eer en gebeurt meestal door een gastvrouw. Wanneer familieleden, buren en andere gasten plaatsnemen rond de plek waar ze de ceremonie zal uitvoeren, strooit ze vers gesneden gras en bloemen op de vloer. Gekleed in traditionele kleding, zit ze op een berchuma - een Ethiopisch krukje met drie poten - bij een open houtvuurtje of een houtskoolbrander.

Groene koffiebonen worden gebrand in een pan op een houtskoolbrander. Collectie CAG.

Allereerst haalt de gastvrouw onzuiverheden uit de groene koffiebonen, waarna ze gewassen en gedroogd worden . Hierna roostert ze de bonen in een pan of platte schaal op het vuur. Ze roert en schudt totdat ze zwart en glanzend zijn. Een brandend wierookpotje vermengt zich met de geur van de gebrande koffie: deze geurende rookwalmen dienen om God te eren.

Mimi verwijdert onzuiverheden uit de groene koffiebonen. Kathleen Boel (fotograaf).

De gastvrouw deelt popcorn rond en vult de jebena, een kleine koffiepot met een ronde bodem, met water en zet deze op het vuur.

Bij een Ethiopische koffieceremonie hoort popcorn. Jiote bood ons ook gebrande graantje , pinda’s en brood aan.

Ondertussen stampt de gastvrouw de bonen met een vijzel fijn. Tegenwoordig gebeurt het malen echter ook vaak met een koffiemolen. Wanneer het water kookt, giet ze beetje bij beetje de fijngestampte koffiebonen in de jebena. Wanneer de koffie voldoende getrokken is, tilt ze de jebena op en schenkt vakkundig de koffie van grote hoogte in kleine kopjes zonder oor, die op een dienblad met pootjes staan.

De koffie wordt vakkundig in de kopjes gegoten. Collectie Werkplaats Immaterieel Erfgoed.

De koffie wordt gedronken met veel suiker en soms met zout. Naar gewoonte, wordt de gastvrouw uitgebreid geprezen voor de lekkere smaak van de koffie en haar kunde. Traditioneel wordt er minstens tot driemaal toe een kopje koffie gedronken, want tijdens deze drie rondes zou er een transformatie van de geest plaatsvinden.

Er wordt zout bij de koffie gedaan.

Het kopje koffie uit de eerste ronde, de awol is sterk, maar doordat er steeds water aan het oorspronkelijke koffietreksel wordt toegevoegd, is de koffie tijdens de tweede ronde, de tona, reeds minder sterk. Het laatste brouwsel van de derde ronde, de baraka, is eerder slappe koffie. Het is onbeleefd om minder dan drie kopjes te drinken, want het derde kopje zorgt pas voor een zegening.

Dankzij Kathleen konden CAG en de Koffieneuzen een ware Ethiopische koffieceremonie bijwonen. De koffie was heerlijk, het was dan ook allesbehalve een opdracht om de drie kopjes te drinken!

] Een schets van Heksje Rosalie in een kopje koffie. Koffieneus Kathleen werkte zowel de tekeningen als verzen van dit kinderverhaal over koffie uit.

Heksje Rosalie op zoek naar koffie

Dat onze Koffieneuzen vele talenten bezitten, mag wel duidelijk zijn: Kathleen schreef een prachtig kinderverhaal over heksje Rosalie, die op zoek gaat naar de oorsprong van koffie. Zowel de illustraties als de verzen zijn door Kathleen uitgewerkt. Waarover later zeker meer,…

Een schets van Heksje Rosalie in een kopje koffie. Koffieneus Kathleen werkte zowel de tekeningen als verzen van dit kinderverhaal over koffie uit.

Die ochtend sprong de heks vliegensvlug uit haar bed,

ze had haar teergeliefde koffiemolen al klaargezet.

Ach, zuchtte Rosalie, daar word ik nu zo gelukkig van,

vers gemalen koffie voor meteen in mijn thermoskan!

Zo fantastisch aan de dag beginnen…

dat kunnen enkel heksen en koninginnen!