Koffieneus Eric Vloeberghs
WIE
Eric Vloeberghs
WAT
Gepensioneerd
WAAR
Oostende
WAAROM
Uit liefde voor streekgebonden gastronomie
“Ik heb mij kandidaat gesteld als Koffieneus omdat ik geïnteresseerd ben in streekgebonden gastronomie. Waar ik ook kom, ik ga steevast op zoek naar lokale specialiteiten. Hierbij laat ik mij altijd een bakje troost welgevallen. Het intrigeert mij dat de smaak van koffie van streek tot streek, zelfs van stad tot stad, verschilt.”
– Eric Vloeberghs
Dankzij Eric kon CAG een kleine databank aan krantenartikelen over koffie aanleggen. Leuke weetjes, geschiedenisfeiten, gezondheidsdebatten, openingen van nieuwe koffiebranderijen, … vele onderwerpen omtrent koffie passeerden de revue.
Als Eric koffie tegenkwam, scande of fotografeerde hij het artikel en stuurde het door. Verder bezocht Eric ook enkele koffiebranderijen en droeg zo bij aan de kaart van het koffie-erfgoed in België.
Verpakkingen van koffiebranderij Brazila in Knokke-Heist. De familie Lecomte startte de koffiebranderij in 1930, in 1992 wordt het bedrijf overgenomen door Paul Vandille en Charlotte Callant.
Koffie en menukaarten, een interview
Erics hoofdbijdrage aan Koffiestories was zijn analyse van historische menukaarten. Hij nam verschillende collecties door op zoek naar koffie.
“Staat koffie op deze menukaarten? Hoe dan? Wanneer? En onder welke bewoordingen?”
Al snel koos je als Koffieneus ervoor om menukaarten te analyseren omtrent koffie. Vanwaar deze keuze? – “Ik verzamelde reeds historische menukaarten en werkte aan een project rond deze verzameling in samenwerking met de Koninklijke Oostendse heem- en geschiedkundige kring De Plate. Het leek me een interessante invalshoek om bij te dragen aan Koffiestories: staat koffie op deze kaarten? Hoe dan? Wanneer? En onder welke bewoordingen?”
‘We serveren koffie in de eetzaal van het rusthuis’: koffie op een menukaart uit 1890 van een 25-jarig jubileum.
Kan je de historische menukaarten vergelijken met de hedendaagse menukaart? Of zit hier toch een verschil tussen? – “Ten eerste wil ik graag het verschil duidelijk maken tussen een zogenaamde menukaart en een spijskaart. Een spijskaart is een kaart die je krijgt op restaurant waarin staat welke gerechten het aanbiedt en waaruit jij als klant kan kiezen om te bestellen. Een menukaart krijg je bij een banket of feestmaal, bij een feestelijk evenement, zoals een communie- of trouwfeest, jubilea, feestelijke openingen en galabals, noem maar op. De gerechten op deze menukaart zijn vastgelegd in gangen en niet te kiezen.”
Een ludieke menukaart van een ‘maal ter gelegenheid van de verloving van paardemenner met bloemenkoningin’ uit 1920 sluit de avond af met ‘druivensap gegist en gestookt’, maar niet zonder eerst een kopje ‘zwart aftreksel van koffieboonen’. Verzameling Huyghe.
En welk verschil zit er dan tussen die menukaart voor feesten vroeger en vandaag? – “Het valt op dat de historische menukaart bijvoorbeeld veel uitgebreider is. Banketten werden in de 19de eeuw gegeven door de gegoede klasse en de kaarten bestaan soms wel uit zestien (!) gangen. Het hedendaagse communie- of trouwfeest, en zo meer, kent vaak maximum zes gangen. De moderne menukaart wordt ook niet meer gezien als een object van waarde, terwijl de historische menukaart dikwijls ware kunst was met zeer veel decoratieve elementen. Ze werd ook lange tijd op voorhand ontworpen.”
Een rijkelijk versierde menukaart uit 1874. Na diverse gangen wordt Moka à la Corselet geserveerd, maar ook wijnen en likeur. Verzameling Huyghe.
Welke collecties heb je bekeken? – “Naast mijn eigen collectie, bekeek ik die van de leden van de heem- en geschiedkundige kring De Plate. In Oostende bezocht ik ook het stadsarchief en het Centrum voor Familiekunde. Verder lieten bevriende verzamelaars mij toe in hun verzamelingen te grasduinen. Mijn eigen collectie bouwde ik op via aankopen en giften. Eerder vond ik veel menukaarten op rommelmarkten. Mensen houden ze als herinnering aan feestelijkheden bij en op een gegeven moment zetten ze het te koop als het ware oud papier. Tegenwoordig koop ik ze vooral aan via het internet.”
Deze menukaart van het Bataljonfeest van de 41e Artillerie te Brugge, 1957, kent wel een heel bijzondere presentatie: de gerechten worden al rijmend voorgesteld. De koffie kon blijkbaar niet gedronken worden zonder sigaretten van St. Michel. Verzameling Vloeberghs.
Hoe ben je tewerk gegaan? – “ Ten eerste maak ik een selectie. Ik vind het belangrijk dat de kaarten een link met de steden Mechelen of Oostende hebben, zoals bijvoorbeeld het evenement of familie waarvoor ze vervaardigd zijn of de traiteur van het buffet. Ook is het voorkomen van streekspecialiteiten op de kaart voor mij van groot belang. Tot slot selecteer ik natuurlijk ook menukaarten van speciale gebeurtenissen of met unieke gerechten of vormgeving. Hierop verwerk ik mijn verzameling door ze in een Excel-bestand in te voegen. Ik scan of fotografeer de kaarten en voeg verwijzingen toe om ze te duiden, vergelijken en analyseren.”
Een prachtig geïllustreerde menukaart voor de 600ste verjaardag van de Gentse Dekenbond uit 1904. Koffie staat erop als Coeiencafe. Verzameling Vloeberghs.
Wat vertellen deze menukaarten jou over de periode waaruit ze stammen? – “Je kan de algemene geschiedenis langs de menukaarten leggen: zoals ik reeds vertelde, was het in de 19de eeuw enkel de rijke elite die banketten organiseerde en dus menukaarten opstelde. Dat zie je bijvoorbeeld aan de vormgeving. Maar ook de inhoud vertelt veel over de periode: pronken met nieuwe exotische voeding bijvoorbeeld. Zo werden de meest decadente menukaarten afgesloten met champagne en ananas. Wist je dat ananas lange tijd zodanig exclusief was dat de vrucht werd gehuurd om mee te showen?”
Een menu uit 1871 op een sierlijke porseleinkaart. Deze typisch 19de-eeuwse druktechniek werd vooral gebruikt voor het vervaardigen van visitekaartjes, maar ook voor menukaarten en concertprogramma's. Na vele gangen wordt het feestmaal afgesloten met ‘bavaroise au café’ en patisserie, ijs en natuurlijk: ananas. Verzameling Huyghe.
“Misschien is het drinken van koffie na een lange, late maaltijd van vele gangen toch niet zodanig evident en een eerder hedendaags verschijnsel”
Wat is je voorlopige conclusie? – “Dat koffie, op zichzelf staand, weinig op de historische menukaarten genoteerd staat. Wel kom ik koffie tegen in desserten of met likeuren. De vraag rest dan of koffie niet vermeld wordt omdat het zodanig zelfsprekend was, of omdat het niet gedronken werd? Koffie was lange tijd een luxeproduct, dus je zou denken dat het zeker een plaatsje verdiende op de kaart. Misschien is het drinken van koffie na een lange, late maaltijd van vele gangen toch niet zodanig evident en een eerder hedendaags verschijnsel?”
Hoewel koffie simpelweg als ‘café’ op deze menukaart (begin 20ste eeuw) staat, spreekt de vormgeving tot de verbeelding: een kok giet een dampend kopje koffie op, terwijl hij met zijn voet een ander kopje omstoot. De boven- en linkerrand van de kaart zijn versierd met een slinger van koffiebonen en koffiemolens. Verzameling Vloeberghs.
“De oudste kaart die ik in bezit heb, stamt uit 1861 en vermeldt parfait au café, een dessert.”
“Verder merkte ik op dat wanneer koffie vermeld wordt, er vaak meer dan simpelweg ‘koffie’ geschreven wordt. Soms wordt er ludiek naar koffie verwezen, zoals bijvoorbeeld ‘mokkaregen’. Andere keren wordt de plaats van herkomst, of specifieke koffiebranderij meegegeven. De oudste kaart die ik in bezit heb, stamt uit 1861 en vermeldt parfait au café, een dessert.”
Wederom staat koffie– op de voorlaatste plaats van een uitgebreide menukaart. De drank krijgt de exotische naam ‘Moka d’Arabie’. Verzameling Huyghe.