Erna Cools

Koffieneus Erna Cools

WIE

Erna Cools

WAT

Vertaler Spaans-Engels en voorheen actief in de toeristische sector

WAAR

Wommelgem

WAAROM

Interesse in voedingserfgoed in het Antwerpse

“Ik was erg geïnteresseerd in de zoektocht naar de koffiegeschiedenis van ons land. Als “winkelverkenner” (een vrijwilliger voor het project Antwerpen à la carte van het MAS), ging ik reeds enkele jaren geleden aan de slag om het bijna vergeten stukje winkelgeschiedenis in Antwerpen van 1950 tot vandaag in beeld te brengen.”

– Erna Cools

Verzameling Jean-Pierre Lisabeth

Collectiebezoeken: koffie-erfgoed in kaart

Van koffieboer, over brander, tot barista: de koffieketen kent vele schakels en bijgevolg een grote verscheidenheid aan typische objecten. Objecten, die nodig zijn voor het verhandelen, branden, bewaren, zetten, drinken,… van koffie behoren tot ons erfgoed. Daarom werden in het kader van Koffiestories verscheidene collecties en verzamelingen bij zowel spelers uit de professionele koffiewereld als particulieren bezocht.

Koffiebranders, -promomateriaal, -bussen, -verpakkingen, -potten, -koppen, en zoveel meer: Jean-Pierre Lisabeth, verzamelaar uit Lichtervelde, bewaart in groten getale vele koffie-objecten.

stempels uit de vroege 20ste eeuw. Cuperus Koffie & Thee, Antwerpen.

De grootste troef van de Koffieneuzen was hun regionale verspreiding: ze gingen op bezoek bij lokale collecties. Bijgevolg kon een brede Vlaamse kaart van koffie-collecties opgetekend worden. Erna bezocht verschillende koffiebranderijen en –zaken. Ze maakte er foto’s en scans, leverde uitgebreid verslag over de collectie en zorgde er tot slot voor dat het project bij deze spelers bekend geraakte.

Koffie-collecties bevatten vaak unieke objecten: Erna vond deze waarborgstempels bij Cuperus Koffie & Thee, Antwerpen. Deze stempels uit de vroege 20ste eeuw werden gebruikt voor aktes omtrent buitenlandse handel, in dit geval van koffie en thee, te legaliseren.

Foto's koffiebranderij Jespers uit 1920 en 1935. Collectie koffiebranderij Jespers, Antwerpen.

Erna bezocht onder meer de voormalige koffiebranderij Jespers in Antwerpen. Joseph Jespers startte in 1909 een handel in koloniale waren: de schepen leverden rechtstreeks op de dokken achter de firma. De koffiebranderij werd in 1920 opgericht onder de naam ‘In het koffiemoleken’. Na 3 generaties stopt de zaak in 2019.

Erna leverde prachtig historisch materiaal aan zoals deze twee foto’s van de koffiebranderij. De bovenste foto dateert uit 1920, de onderste uit 1935. Collectie koffiebranderij Jespers, Antwerpen.

Gevel van koffiebranderij Helios, Berchem.

Koffiebranderij Helios brandt reeds 95 jaar koffie in het hart van Berchem. In 1929 werd de zaak opgericht. Erna: “Het is een zaak met zeer veel klanten en tevens de oudste snoepwinkel van de regio. Behalve koffie en aanverwanten hebben zij ook een uitgebreid assortiment aan thee en snoepjes uit grootmoeders tijd. Gezien de Italiaanse afkomst van de zaakvoerder zijn er tot slot ook Italiaanse delicatessen in hun zaak te vinden.”

Gevel van koffiebranderij Helios, Berchem.

Wereldtentoonstelling in Antwerpen. Collectie Cuperus Koffie & Thee, Antwerpen.

Cuperus wordt in 1823 opgericht in Friesland, Nederland. Na thee legt het bedrijf zich ook toe op koffie. In 1931 vestigt Cuperus zich in de monumentale Boerentoren van Antwerpen met een winkel en tearoom.

Dankzij de vele pogingen om contact te leggen van Koffieneus Monique en het uiteindelijke collectiebezoek van Erna kreeg Koffiestories zicht op een unieke en uitgebreide collectie! Deze is zeer gevarieerd en bestaat voor een groot deel uit unieke foto’s (van de historische tearoom, de opslagruimte, de gevel, …), maar bevat ook oude verpakkingen, promomateriaal en zo meer.

Omdat Cuperus in 1894 een paviljoen had op de Wereldtentoonstelling in Antwerpen zit er een reeks foto’s van dit evenement in de collectie. Zo ook dit unieke beeld waar figuranten van een tasje koffie genieten in ‘Oud-Antwerpen’, een site waar het 16e-eeuwse Antwerpen gereconstrueerd werd. Collectie Cuperus Koffie & Thee, Antwerpen.

‘IJs met koffie’ in Het Spaarzame Keukenboek (1861) van Gentse chef-kok Philippe Cauderlier.

Op zoek naar koffie in Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience

Naast de collectiebezoeken ging Erna op zoek naar koffie in historische kookboeken en recepten. In de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen, doorbladerde ze vele kookboeken van de late 19e eeuw tot de jaren 1970. Ze vond er vooral desserten die met koffie bereid werden.

‘IJs met koffie’ in Het Spaarzame Keukenboek (1861) van Gentse chef-kok Philippe Cauderlier. Tot het begin van de jaren 1930, lang na zijn dood, zouden zijn boeken de burgerlijke keuken van België gestalte geven. Collectie Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen.

‘100 recepten van het Oorlogskeukenboek’, 1916. Collectie Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen.

In ‘100 recepten van het Oorlogskeukenboek’ uit 1916 vinden we allerhande tips om spaarzamer met koffie om te gaan, alsook recepten om koffiebonen te vervangen. Door de oorlog was koffie immers een schaars goed geworden.

Collectie Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen.

‘Tusschengerechten, banketgebak en nagerechten’, ca. 1930. Collectie Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen.

Gaston Clément (1878 – 1973) was een Frans-Belgische chef-kok, vooral bekend van zijn keukenpraatjes op radio en televisie. In zijn kookboek ‘Tusschengerechten, banketgebak en nagerechten’ (ca. 1930) vond Erna onder meer bavaroise met koffie, koffie en mokka room, koffievlade, Weener koffie en koffiebiscuits terug.

Collectie Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, Antwerpen.